Veiðigjaldinu var komið á fyrir löngu í sjávarútveginum. Það gerðu útvegsmenn sjálfir. Viðskipti með veiðiheimildir eru umfangsmikil og verðið er afar hátt. Veltan nemur tugum milljarða króna á hverju ári. Tekjurnar renna nær eingöngu til handhafa veiðiheimildanna. Stjórnarflokkarnir hyggjast auka hlut ríkissjóðs úr 9,46 kr fyrir kg af þorski í 37 kr fyrir veiðileyfið og hækka það svo í 54 kr eftir 3 ár. Útgerðarfyrirtækin sjálf krefjast um 300 kr í endurgjald fyrir réttinn. Það er áttfalt veiðigjald. Hlutur þeirra í tekjunum er 97% og lækkar í 82% með áformum stjórnvalda. Hlutur ríkisins verður ekki talin mikill.
Á síðasta fiskveiðiári voru 44% aflamarksins flutt á milli skipa. Viðskipti milli óskyldra aðila námu 76 þúsund tonnum. Hagfræðistofnun Háskóla Íslands birti í maí 2010 skýrslu um markaðinn með veiðiheimildir. Telur stofnunin að hann sé skilvirkur og verðlagið endurspegli fjárhagslega getu fyrirtækjanna til þess að greiða fyrir veiðiréttinn. Bent er á að kvótalitlar og kvótalausar útgerðir séu stórtækar á markaðnum fyrir leigukvóta. Hlutur þeirra var fiskveiðiárið 2008/9 um 35% af öllum leigukvóta í þorski og ýsu það ár. Nýlegri upplýsingar eru ekki handbærar, en miðað við þetta hlutfall leigðu kvótalitlar eða kvótalausar útgerðir til sín og veiddu um 15.000 tonn af þorski og 10.000 tonn af ýsu á síðasta fiskveiðiári. Þær greiddu í veiðigjald 60 – 80% af verðinu, sem fæst fyrir fiskinn á fiskmarkaði. Stóru útgerðirnar, Samherji, HB Grandi og Brim, leggja á allt að 80% veiðigjald í krafti úrelts úthlutunarkerfis og kvótamarkaðar, sem LÍÚ rekur.
Þótt ríkið auki hlut sinn í veiðigjaldinu mun kvótaverðið ekki hækka. Leigjendur verða jafnsettir. En þeir sem leigja frá sér munu fá minna í sinn hlut. Hagnaður af framsalinu verður eftir sem áður mjög mikill eða þrefalt meiri en af veiðum. Þeir, sem kaupa veiðirétt til langs tíma, aflahlutdeild, eftir væntanlega hækkun gjaldsins verða líka jafnsettir. En þeir sem selja aflahlutdeildina munu græða minna sem nemur því sem ríkið mun fá.
Verði tekið tillit til fjárskuldbindinga hjá þeim sem hafa þegar keypt aflahlutdeildir fyrir hækkun veiðigjaldsins mun hún ekki raska forsendum kaupanna. Þá verða þeir líka jafnsettir og geta rekið sín fyrirtæki eins og ráðgert var.
Það er löngu tímabært að framsal veiðiheimilda verði fremur tekjustofn hins opinbera en fáeinna útgerðarmanna. Veiðigjaldið er ekki besta aðferðin fyrir ríkið til þess að taka til sameiginlegra þarfa landsmanna sanngjarnan hlut af hagnaði í sjávarútvegi, en það er búið að vera lengi við líði og nú er tekjuskiptingunni breytt.
Það er óhjákvæmilegt því það verður aldrei liðið og aldrei um það friður í þjóðfélaginu að arðurinn af nýtingu náttúruauðlindar í þjóðareigu lendi að mestu leyti í vösum fáeinna manna, sem með sívaxandi framsali veiðiheimilda láta aðra skapa verðmætin fyrir sig og arðræna starf þeirra í áður óþekktum mæli hér á landi.
Athugasemdir