Enn á ný blossar upp umræða um stjórn fiskveiða í aðdraganda alþingiskosninga.
Þetta mál hefur allt frá kosningunum 1991 verið eldfimt
þjóðfélagsmál. Óréttlætið og ósanngirnin vegna ótímabundinnar
úthlutun réttinda til þess nytja fiskistofna við landið til fyrirframvalinna
útgerðarfyrirtækja birtist hverjum sem hefur opin augun eftir að framsalið
var leyft.
Í réttindunum eru mikil verðmæti, raunar miklu meiri en nokkur
útgerðarmaður hefur unnið til. Úthlutunin sem staðið hefur í grundvallaratriðum
óbreytt frá 1990 færir litlum hluta landsmanna endurgjaldlaust lengi
vel en svo endurgjaldslítið auðlindaarðinn, sem er 35 – 40 milljarða króna
árlega.
Með ótímabundinni úthlutun getur útgerðarmaður innleyst með
sölu aflaheimilda uppsafnaðan hagnað 20 – 30 ár fram í tímann. Í því ljósi
verða verðmætin sem eru undir vegna framsalsins 20-30 sinnum árlegur
auðlindaarðurinn. Sem dæmi þá myndi 1% af kvótanum skila 350 – 400
milljónum króna árlega í beinan hagnað og með varanlegri sölu kvótans gæti
söluverðið verið 7 – 9,5 milljarðar króna sé miðað við lægri töluna, en 8 – 12
milljarðar króna sé tekið mið af hærri tölunni.
Það nær auðvitað ekki nokkurri átt að öll þess miklu verðmæti séu færð einum aðila málsins, útgerðinni, en öllum hinum er gefið langt nef og þeir fá ekkert. Þeir sem beinlínis verða
fyrir beinu fjárhagslegu tjóni vegna viðskiptanna verða að bera það bótalaust.
Af þessu sökum logar stöðugt eldur undir kvótakerfinu og hann mun alltaf
blossa upp þegar kosið er um þjóðfélagsmálin.
Upphafsúthlutunin 1990 er vandinn
Vandinn liggur í úthlutuninni. Úthlutunarkerfið sjálft er ranglátt í grunninn.
Það gat gengið að miða úthlutun hvers árs við fortíðina, veiði fyrri ára, þegar
einungis var úthlutað veiðirétti til skamms tíma. En þegar framsalið var leyft
og samtímis úthlutað ótímabundið varð grundvallabreyting. Eftir það var
verð veiðiheimilda miðað við framtíðartekjumöguleika en ekki við veiðar
í fortíðinni.
Með framsalinu hvarf söguleg viðmiðun úthlutunarinnar. Þá
átti að loka gömlu úthlutuninni og byrja upp á nýtt. Það er óumflýjanleg staðreynd.
Það verður á endanum að gera. Fræðimenn eru mjög á
þessari skoðun og þjóðin er sama sinnis. Innköllun
og endurúthlutun veiðiheimilda nýtur yfirburðastuðnings hjá almenningi
samkvæmt könnunum sem gerðar hafa verið. Það eru stjórnmálaflokkarnir
sem hafa brugðist í þessu máli, hver á fætur öðrum bæði til hægri og vinstri.
En almenningur hefur skýra sýn og veit hvað gera þarf.
Það vantar stjórnmálamenn sem þora þegar á reynir að fylgja leiðsögninni.
Uppboðsskilmálarnir eru lausnin
Eðlilega er spurn: hvaða leið á að fara við endurúthlutun. Svarið er skýrt
og afdráttarlaust og stutt fræðilegum rökum: uppboðsleið. Það á að bjóða
kvótann upp eftir skýrum almennum reglum þar sem jafnræðis er gætt
milli bjóðenda. Það tryggir sanngirni og réttlæti. Uppboðsleiðin er þekkt og
gagnreynd. Hún hefur verið notið við ráðstöfun á verðmætum réttindum
eins og fjarskiptarásum og flugrekstrarleyfum. Eins hefur hún gefist vel við
val á verktökum við framkvæmdir eða þjónustu. Kosturinn er jafnræðið og
hagstætt verð fyrir ríkið.
Hvað varðar kvótann þá munu bjóðendurnir, þ.e. útgerðarmennirnir ákvarða
verðið með eigin tilboðum. Það er mikill kostur.
Eðlilega er spurt hvort hinir stóru í útgerðinni muni ekki hirða allan kvótann
Svarið við því er að það ræðst einfaldlega af útboðsskilmálum. Það er
hægt að láta hrakspárnar um ofsasamþjöppun rætast. En það er hægt að láta
útboð takast vel ef vilji stendur til þess. Bent hefur verið á að mikilvægt sé
að koma í veg fyrir ólöglegt samráð bjóðenda og að tryggja nægilega þátttöku.
Ef þessi atriði eru ekki í lagi er hætt við að útboð takist illa.
Eðlilegir útboðsskilmálar á Íslandi væru að dreifa veiðiheimildum eftir fiskimiðum
og fiskitegundum. Það yrði líklega skynsamlegt að skipta veiðiheimildunum
eftir skipaflokkum. Það væri hægt að ná fram félagslegum og byggðalegum
markmiðum í gegnum útboðsskilmálana. Leyfi til veiða á tilteknum miðum
gæti verið bundin ákveðnu landsvæði. Með því að takmarka leigutímann og
hafa hann frá einu ári upp í nokkur ár myndi verðið á veiðiheimildunum lækka
frá því sem nú er og þannig yrði bundin fjárfesting vegna kvótans lægri og
fjármagnskostnaður einnig. Fleiri myndu geta boðið í.
Andvirði uppboðsins, gjaldið sem greitt yrði fyrir veiðiréttindin
gæti verið greitt að einhverju leyti eða að miklu leyti eftir á við sölu á fiskinum.
Og auðvitað á að skipta tekjunum af uppboðunum milli ríkis og landsvæða.
Uppboðsleiðin leysir þau vandamál sem núverandi kvótakerfi er stöðugt að
búa til þjóðinni til skelfingar og armæðu.
Uppboðsleiðin tryggir eignarhald ríkisins, samkeppni, jafnræði milli bjóðenda og milli aðila í sjávarútvegi. Hún tryggir einnig markaðsverð fyrir veiðiheimildirnar og sanngjarna dreifingu auðlindaarðsins og ekki hvað síst þá tryggja skynsamlegir uppboðsskilmálar að íslenskt þjóðfélag muni þróastsem samfélag þar sem verður jafn réttur til tækifæra og hver maður getur um
frjálst höfuð strokið og þarf ekki að lúta kúgun og ofurvaldi fámenns hóps sem
að óbreyttu mun sölsa undir sig auð og völd í þjóðfélaginu út yfir öll eðlileg mörk.
Kristinn H. Gunnarsson
" onclick="return fbs_click()" target="_blank" class="fb_share_link">Deila á Facebook
Athugasemdir