Ríkisstjórnin hefur tilkynnt að hætt verði að lána skv. húsnæðislánakerfinu frá 1986. Því kerfi hefur verið lokað og verður húsbréfakerfið eina almenna lánakerfið sem völ er á. Það ætti í sjálfu sér ekki að vera slæm tíðindi sé miðað við þær lýsingar á kerfinu sem gefnar voru í upphafi. Það átti nánast að leysa hvers manns vanda. Engin biðröð eftir láni, eftir 2-3 vikur væru húsbréfin komin í hendur umsækjenda; lánsupphæð mikið hærri en áður, hæstu lán eru í dag liðlega 9 milljónir og þar af leiðandi minna af skammtímalánum; engin vandamál fyrir ríkið m.a. vegna svonefndrar innri fjármögnunar húsbréfakerfisins; engin þensluáhrif á fasteignamarkaðinn sem myndu hækka íbúðaverð.
Betra var ekki hægt að hugsa sér, í stað skömmtunarkerfis og biðraða sem af því leiðir, var boðið fyrirheitna landið í húsnæðismálum þar sem allir fengju lán eftir þörfum og þegar þeir vildu. Hér var komin framtíðarlausn í húsnæðismálum Íslendinga, sagði félagsmálaráðherra. Auðvitað var ekki hægt að standa gegn slíku gylliboði, reynar voru til efasemdarmenn sem skildu ekki hvernig hægt væri að ávísa eftir þörfum úr hefti með takmarkaðri innistæðu. En slíkir menn voru umsvifalaust stimplaðir vondir kallar sem þvældust fyrir framsæknum öflum alþýðunnar.
Hin nýja jafnaðarstefna grundvallaðist á því að virkja kyngimagnaða krafta sem leynast í viðskiptum með verðbréf. Dansinn kringum verðbréfakálfinn, þar sem ábatavonin er drifkrafturinn myndi leiða af sér hámörkun á frelsi og jafnrétti launafólks. Úrelt þing var hin forna skoðun: Rétturinn til húsnæðis á viðráðanlegum kjörum. Beita ætti ríkisvaldinu til þess að uppfylla þann rétt og að það fé sem til þess þyrfti væri á betri kjörum en annað fjármagn. Til þess að taka af allan vafa um ágæti húsbréfakerfisins upplýsi félagsmálaráðherra í viðtali í Pressunni 23. febr. 1989. „Það hefur komið fram ótti við að það muni myndast afföll af þessum húsbréfum. Ég held að sá ótti sé ástæðulaus, vegna þess að húsbréfin verða sambærileg eign og spariskírteini ríkissjóðs. Í núverandi kerfi hafa hins vegar afföllin af lánsloforðunum verið mjög mikil, þar sem verðbréfamarkaðurinn hefur verið að græða á neyð fólksins og þörf þess fyrir skammtímafyrirgreiðslu. Það er ekkert slíkt uppi í þessu fyrirhugaða húsbréfakerfi.“
Þá lá það fyrir, engin afföll og enginn til að græða á neyð fólksins. Ennfremur sagði félagsmálaráðherra á Alþingi 5. maí 1990: „Að því er varðar síðari spurningu hv. þm. um húsbréfakerfið. Þegar það opnast núna 15. maí fyrir það fólk sem vill nýta sér húsbréfakerfið til kaupa á eldri íbúðum spurði hv. þm. hvort ástæða væri til þess að ætla að raunvextir munu hækka við það. Ég tel ekki ástæðu til að ætla það.“
Svo ekki myndi húsbréfakerfið valda hækkun á raunvöxtum. En lítum á málið nú ári síðar:
1. Hærri vextir – þensla:
Í skýrslu fjármálaráðherra sem lögð var fram í síðustu viku, kemur fram að helsti vandinn er mikil aukning á þörf fyrir lánsfé. Þar valda húsbréfin mestu. Nauðsynlegt sé að mæta þessari þörf með hækkun vaxta.
2. Afföll:
Aföll eru um 22-23% af húsbréfum. Áætlað er að gefin verið út húsbréf fyrir 12 milljarða króna á þessu ári. Það þýðir að afföllin gætu orðið liðlega 2,5 milljarðar króna.
3. Hærra íbúðarverð:
Í bréfi Seðlabanka Íslands 5. maí sl. sem birt er í skýrslu fjármálaráðherra, segir: „Því er haldið fram að kaupendur húsnæðis sem greiða hluta verðsins með húsbréfum, verði ekki fyrir afföllum þar eð bréfin séu metin á uppreiknuðu verði í viðskiptum. Þetta passar ekki við þær upplýsingar að við staðgreiðslu sé gefinn 10-15% afsláttur af uppgefnu verði íbúðar, sé ekki greidd með húsbréfum.“ Afföllin þýða einfaldlega hærra íbúðaverð.
4. Innri fjármögnun bregst:
Félagsmálaráðherra hefur upplýst að innri fjármögnun húsnæðiskerfsins sé um 20%. Það kallar á áframhaldandi útgáfu húsbréfa við hverja sölu.
5. Grætt á neyð fólksins:
Þeir sem sækja um greiðsluerfiðleikalán úr húsbréfakerfinu verða að sæta afföllum. Til þess að gera upp skuldir upp á 4 mkr þarf 5 mkr skuldabréf. Ein milljón króna fer í að græða á neyð fólksins.
6. Áframhaldandi afföll:
Húsbréfin eru í samkeppni við aðra kosti á verðbréfamarkaði og miða við þá verður langmesta magnið af húsbréfum. Til þess að þau seljist umfram aðra valkosti verða húsbréf að vera besti ávöxtunarkosturinn. Það þýðir einfaldlega viðvarandi afföll og afföllin munu aukast fremur en hitt í þeirri almennu vaxtahækkun sem ákveðin hefur verið.
Öll þessi atriði sýna svo ekki verður um villst að reyndin er önnur en sagt var að hún yrði. Ég held að þolendur þessarar tilraunar jafnaðarstefnu markaðsins geti tekið undir með þjóðskáldinu.
En enginn tælist af orðum um
jöfnuð
auður og fátækt á hvorn sinn
söfnuð.
Kristinn H. Gunnarsson
Þjóðviljinn 28. maí 1991.
Athugasemdir