Búseta á Vestfjörðum hefur alltaf byggst á því sem hafið hefur gefið. Í öllum meginatriðum hefur það ekkert breyst og mun ekki breytast. Aðrar atvinnugreinar, svo sem ferðaþjónusta og landbúnaður, hafa töluverða þýðingu, en geta ekki haldið uppi samfelldri byggð án undirstöðunnar, sjávarútvegsins.
Í aldarfjórðung hefur verið samfellt undanhald á Vestfjörðum. Fækkun íbúa úr 11.000 í 7.000 segir alla söguna. Ástæðan er gífurlegur samdráttur í útgerð og vinnslu. Skýringin er að miklu leyti í helmings minnkun á heildarþorskveiði og að auki helmings minnkun á hlut vestfirskra fyrirtækja í veiðinni. Þorskveiðin og vinnslan hefur alltaf verið langstærsti þáttur útvegsins í fjórðungnum og þegar hann minnkar um 3/4 verður hrun.
Náttúrulegar aðstæður hafa hins vegar ekki breyst neitt í líkingu við hrunið í Vestfirskum sjávarútvegi. Fengsælu fiskimiðin eru enn á sínum stað og gefa af sér á hverju ári mikla veiði. Hafrannsóknarstofnun tók saman, að minni beiðni, veiðar á Íslandsmiðum frá 1991-2009, sundurliðaðar eftir svæðum. Á svæðinu norðan Snæfellsness að Horni veiddust á þessu árabili að jafnaði 58.500 tonn af þorski eða 33% alls þorskafla á Íslandsmiðum. Veiðin hefur verið nokkuð stöðug á bilinu 43.000 – 65.000 tonn með fáein ár utan þessa bils. Á þessu svæði veiddust að jafnaði 25% alls ýsuafla eða um 14.500 tonn. Þar hefur verið meiri sveifla í aflabrögðum, með lítilli veiði fyrir árið 2000 en mun meiri eftir það eða um 20.000 – 25.000 tonn.
Hlutur fjórðungsins í því sem miðin gefa af sér er rýr. Árin 2010 og 2011 var landað á Vestfjörðum aðeins um 22 þús tonnum eða um 12% af þorskveiðinni. Þarna vantar um 36.000 tonn á hverju ári. Svipuð niðurstaða er af ýsuveiðunum. 7-8 þúsund tonnum var landað á Vestfjörðum af um ríflega 20.000 tonna veiði. Það gera líka um 12% af heidarveiðinni. Þarna vantar rúmlega 10.000 tonn.
Hrunið á umfangi vestfirsks sjávarútvegs verður ekki skýrt með breytingum á lífríkinu eða fiskimiðunum undan fjórðungnum. Þau gefa svipað af sér og verið hefur. Skýringin liggur í skipulagningunni og kerfinu, sem gera útgerðum kleift að veiða á Vestfjarðamiðum, en landa og ráðstafa aflanum með meiri tilkostnaði í fjarlægum landshlutum. Það myndi þykja heldur skrýtin útgerð að nýta heita vatnið á höfuðborgarsvæðinu á þann hátt að senda stærstan hluta þess eftir löngum leiðslum til Vestfjarða og Austfjarða og nota það ekki nálægt upptökum þess. Þetta er verklagið í sjávarútveginum.
Miklar breytingar hafa orðið í sjávarútvegi á undanförnum aldarfjórðungi. Starfsfólki hefur fækkað mikið með auknum afköstum og tækniframförum. Sama þróun hefur orðið varðandi ýmsa þjónustu við skipin og bátana. Stór hluti teknanna af sjávarútveginu hefur færst til, frá verktaka- og launagreiðslum yfir í greiðslur fyrir veiðiréttinn. Ef sjávarbyggðirnar eiga að halda velli verða þær að fá sinn hlut í þessum greiðslum og nota þær til atvinnusköpunar og að veita íbúunum þjónustu.
Þessar greiðslur eru orðnar gríðarlega háar eftir að framsalið var leyft. Verðmæti kvótans er talið í hundruðum milljarða króna og nánast ekkert af því rennur um hagkerfi sjávarbyggðanna, heldur er í höndum fárra einstaklinga. Miðin á Breiðafirði og Vestfirði skila miklum arði sé miðað við það verð á veiðiheimildum sem skrifstofa LÍÚ hefur komið á og Fiskistofa birtir upplýsingar um. Leiguverð á þorski er um 186 kr/kg og á ýsu um 299 kr/kg. Verð fyrir veiðiréttinn til lengri tíma tekur svo mið af þessu verði. Þetta er verð sem útgerðarmenn krefjast fyrir veiðiréttinn og sannanlega það gjald sem aðrir útgerðarmenn greiða. Fyrirtækin eru rekin með hagnað þrátt fyrir þessa verðlagningu. Viðskiptabankarnir lána stórfé til þessara kvótakaupa og eru greinilega sannfærðir um greiðslugetu fyrirtækjanna. Niðurstaðan er að hátt verð fyrir veiðiheimildir er orðin staðreynd sem mun ekki breytast.
Sé miðað við ofangreint leiguverð á þorski og ýsu og að auki áætlað fyrir leiguverði á öðrum fisktegundum sem eru veiddar á þessum miðum fæst að útgerðarfyrirtækin meta veiðiréttinn á Breiðafjarðar- og Vestfjarðamiðum ekki undir 15 milljörðum króna árlega. Það gera um 300 milljarða króna á þeim 20 árum sem liðin eru síðan framsalið fór að segja til sín. Þarna liggur aflið sem áður var í vestfirskum sjávarútvegi. Peningarnir sem áður hrísluðust um byggðarlögin eru núna samanþjappaðir í kvótaverðinu. Þeir eiga hvergi betur heima en í sjávarplássunum við fiskimiðin. Það má hugsa sér að skipta aðgangsgjaldinu að miðunum milli ríkis og byggðarlaganna, enda verði sanngjörn skipting á arðinum af nýtingu annarra auðlinda þjóðarinnar, svo sem jarðhita. Ef Vestfirðir eiga að rísa á ný verður fjórðungurinn að sækja á ný aflið í það sem hafið gefur.
" onclick="return fbs_click()" target="_blank" class="fb_share_link">Deila á Facebook
Athugasemdir