Um árabil hefur verið stundaður háskalegur blekkingarleikur um áhrif verðtryggingar á lánum. Áróðurinn hefur aukist eftir bankahrunið 2008. Því er haldið fram að lánin hafi stökkbreyst vegna verðtryggingarinnar. Boðað er að lausnin felist í óverðtryggðum lánum. Þá geti lántekendur verið rólegir þrátt fyrir verðbólgu, því að höfuðstóll lánanna muni ekki hækka. Til vara er lagt til að setja hámark á verðtrygginguna þannig að verðbólga umfram það verði lántakandanum að kostnaðarlausu. Þarna er alvarleg blekking á ferðinni. Lántakendur er látnir halda að aðgerðin lækki vaxtakostnaðinn, en staðreyndin er að þeir yrðu að mestu leyti verr staddir en áður, ef þessi málflutningur næði fram að ganga.
Ýmsar skýrslur á undanförunum árum, þar með frá Seðlabanka Íslands, staðfesta að óverðtryggðir vextir eru að jafnaði hærri en verðtryggðir. Askar Capital telur í skýrslu frá mars 2010, sem unnin var fyrir Efnahagsráðuneytið, að ætla megi að vaxtastig yrði hærra ef verðtryggingar nyti ekki við. Afnám verðtryggingar á lánum myndi því ekki lækka vaxtakostnað lántakenda, heldur er líklegast að vextirnir yrðu hærri. Sú tillaga að setja þak á verðbætur verðtryggðra lána er villuljós, þar sem þá myndu vextirnir ofan á verðtrygginguna hækka.Það lánar enginn peninga með tapi og þess yrði gætt að vextir og verðtrygging samanlagt yrðu fyrir ofan verðbólguna hverju sinni, rétt eins og gert er í óverðtryggðum lánum.
Í verðtryggðum lánum er áföllnum verðbótum á hverjum gjalddaga dreift á eftirstöðvar af lánstímanum og aðeins hluti þeirra kemur til greiðslu. Ef svokölluðu stökkbreyttu lán hefðu verið óverðtryggð þegar hrunið varð, hefði hver greiðsla orðið óviðráðanlega há og tugþúsundir hefðu líkast til ekki getað staðið í skilum.En vegna greiðsludreifingarinnar verður skuldin viðráðanleg.
Guðsteinn Einarsson, kaupfélagsstjóri í Borgarnesi nefnir sem dæmi í grein á Skessuhorninu í janúar sl. að árið 2007 hefðu bara vextirnir orðið um 4,5 mkr af 28 mkr láni með almennum óverðtryggðum vöxtum Seðlabanka Íslands eða um 375 þús kr á mán og spyr eðlilega hver hefði þolað það. Svarið er einfalt, það hefði enginn ráðið við það að greiða alla vextina á hverjum gjalddaga lánsins vegna þess að óverðtryggðu vextirnir hefðu hækkað í takt við verðbólguna eins og dæmi Guðsteins sýnir. Þetta er staðan sem afnám verðtryggingar leiðir af sér. Munurinn á verðtryggðum og óverðtryggðum lánum er aðeins hvenær vextirnir og verðbæturnar eru greiddar. Þegar upp er staðið er kostnaðurinn svipaður, þó heldur meiri í óverðtryggðum lánum.
Segja má að greiðsludreifingin á verðbótunum sé líka ókostur að því leyti að skuldarinn getur borið meiri skuldir og greitt af þeim en tekjur hans í raun og veru leyfa. Greiðsludreifingin hefur ýtt undir meiri einkaneyslu og skuldsetningu heimilanna. Venjulega beita stjórnvöld vaxtahækkun sem stjórntæki til þess að draga úr einkaneyslu þegar þörf er á vegna vaxandi verðbólgu. Þá hækka vextirnir á öllum lánum og þar með greiðslubyrðin strax, kaupmátturinn minnkar og þá dregur úr einkaneyslunni og verðbólgan hjaðnar. Verðtryggingin gerir það að verkum að slíkt verkar ekki hér á landi.Greiðslubyrðin heldur áfram að vera svipuð og skuldararnir hafa svipuð fjárráð og áður.
Þess vegna er skynsamlegt að taka fyrir greiðsludreifingu vaxta og verðbóta á almennum neyslulánum til fárra ára, svo sem bílalánum. En það myndi ekki lækka greiðslurnar heldur þvert á móti myndu þær hækka. Þetta þarf að hafa í huga þegar menn velta fyrir sér afnámi verðtryggingar eða öllu heldur greiðsludreifingarinnar.
Varðandi húsnæðislán, þá gildir annað. Þau eru venjulega mjög há í hlutfalli við árstekjur og til 25-40 ára. Á svo löngum tíma verða nokkrar efnahagssveiflur með tilheyrandi verðbólguskoti hverju sinni. Án greiðsludreifingar yrði greiðslubyrðin óbærileg þegar verðbólgan gengur yfir. Þess vegna tel ég húsnæðislán yrðu að vera með greiðsludreifingu á vöxtum og/eða verðbótum ef ekki á illa að fara.
Óverðtryggt lán með greiðsludreifingu er eiginlega það sama og verðtryggt lán, nema líklega með heldur hærri vexti. Hver er þá áunnið með afnámi verðtryggingar? Vandinn liggur í viðvarandi verðbólgu og óábyrgri efnahagsstjórn en ekki í formi vaxtanna. Þeir sem stunda blekkingarleikinn eru vandamál en ekki lausn.
" onclick="return fbs_click()" target="_blank" class="fb_share_link">Deila á Facebook
Athugasemdir